Triode Dick's Page
6072 line amp mk.2
Kwaliteit hoeft niet moeilijk te zijn....
Update:20-3-2002

 

Nog wat extra versterking nodig?...

Het laatste jaar is deze voorversterker populair geworden onder veel bouwers van buizenbakjes. Ik krijg er regelmatig vragen over. En de schakeling is veel nagebouwd. En aan de reacties af te lezen, met veel plezier. Maar ik vond nu dat er enige veranderingen in het artikel en in de schakeling nodig werden. Die was door de vele ontwikkelingen in de loop van de tijd een beetje scheefgegroeid en niet meer optimaal samengesteld. Maar dat is hier in de mk.2 versie gecorrigeerd.

Een voorversterker of lijnversterker? Is die nodig? Ja en nee. Nee, als je versterker is uitgevoerd als zogenaamde geïntegreerde versterker. Dus een eigen volumeregelaar, eventuele ingangskeuzeschakelaar, én bovendien een gevoeligheid heeft die voldoende is alle aangesloten apparaten te versterken tot het gewenste niveau. Voorbeelden op mijn site zijn: de Centurion en de 807SE versterker. Maar als je alleen een eindversterker hebt, die een behoorlijk grote stuurspanning nodig heeft om tot volledige bloei te komen, dan zul je niet zonder een extra voorversterker kunnen leven. Zoals bij alle eindbakken op mijn site. Dan heb ik het hier alleen nog maar over de lijnversterker, niet over een eventuele RIAA of phono versterker.

Kwaliteit hoeft niet moeilijk te zijn... Ik heb al meerdere voorversterkers gehad. Jaren geleden begonnen met de ECC83, later een ECC88. In allerlei configuraties, SRPP, mu-follower, etc. Van een ECC83 met veel tegenkoppeling naar een ECC88 in SRPP. Nog vroegere solid state apparaten kan ik me (of wil ik me?) niet meer herinneren… klassiek geval van verdrongen trauma's… De ene keer klonk het goed, de andere keer weer helemaal niet. Maar leerzaam was het altijd. De grote vooruitgang kwam toen ik een trapje inbouwde die ik uit een schema van Kondo san van AudioNote gebruikte. Een klassiek ding eigelijk. Ook in voorversterkers van Conrad Johnson zie je deze schakeling vaak toegepast. Ik dacht natuurlijk ook, wat Kondo maakt kan nooit slecht zijn... Een 6072 in een schakeling waar de spanningsversterkende eerste buishelft direct gekoppeld is aan de tweede in kathodevolger geschakelde buishelft. Eerst nog eigenwijs met ECC88 geknoeid. Maar na de ombouw naar de 6072 wist ik waarom ik geen ECC88 meer wilde. Nu niet, dan niet, nooit meer (zeg nooit nooit overigens…). En daarom wil ik deze voorversterker wel beschrijven op deze site.

Deze 6072 amp staat niet meer bij mij thuis, maar is naar een muziekliefhebbende collega gegaan. En daar zet hij dagelijks zijn beste beentje voor. Ik vind dit een serieuze lijnversterker. Een echte! En wat heel leuk is? Hij is niet echt moeilijk te maken ook!

O ja, de genoemde huidige eigenaar heeft verder een single ended versterker met Svetlana 811 triodes en met Tango XE60-5 uitgangen. Plus Bowers & Wilkens DM2a's. Wat? Die laagrendement hondenhokken?, hoor ik al morrelen. Ja, die dingen. En ik wil bijna wedden dat er velen onder ons zijn met weliswaar modernere, maar zeker mindere speakersystemen! De DM2a is zelfs nu, na een kwart eeuw, nog een zeer fijne speaker. Een duurzame speaker. B&W gebruikte toen goed materiaal dat de tand des tijds lang zou kunnen weerstaan. Een speaker bovendien met een heerlijk buisvriendelijke impedantie. Ik heb wel het filter opgewaardeerd met tinfolie condensatoren en foliespoelen. Een geheime tip?… Nu niet meer... Maar laat ik niet afdwalen, ik heb geen speakersite…

De schakeling is de eenvoud zelf. Het meeste zit op één buisvoetje per kanaal. De 100K anodeweerstand samen met de 2K2 kathodeweerstand zorgen voor de instelling van de eerste buis en door de directe koppeling aan de tweede buishelft ook voor de instelling van deze trap. Door de hoge kathodeweerstand van deze als kathodevolger geschakelde trap staat die stressvrij uit te sturen. Op deze wijze kan een kathodevolger wel goed klinken. "The proof is in the eating" zegt de Engelsman, en dit smaakt naar meer. De hoge spanning uit de voedingstrafo wordt gelijkgericht door een EZ81 en wordt vervolgens gebufferd met een 10µF Solen, SCR Chateauroux, of Audyn MKP condensator. Dan volgt een smoorspoel plus een 22uF MKP condensator. Waarna de beide stereokanalen worden opgedeeld door nog twee smoorspoelen (per kanaal één) waarachter weer een MKP condensator van 33uF wordt gebruikt. En dat is nieuw ten opzichte van de vorige versie. De gloeispanning voor de beide 6072's wordt gelijkgericht en gestabiliseerd met een 78S05. Met twee diodes wordt de uitgangspanning op 6,3 Volt gebracht. De gloeispanning wordt vervolgens opgetild om de tweede buishelft geen te hoog gloeidraad/kathode spanningsverschil te geven. We zoeken hier de gulden middenweg. Niet vergeten de 100K weerstand te ontkoppelen met een MKT condensator van tussen de 2,2 uF of hoger. Neem een type dat meer dan 200 Volt aankan. Waarom een MKT? Is lekker voordelig… Hier kan zelfs een doorsnee elco geen kwaad. Het zit immers niet in de signaalweg?

De volumeregelaar....

Wil je alle moeite om zeep helpen? Gebruik een standaard goedkoop lullig rot potmetertje. Een blauwe Alps is al beter maar ook weer niet zo dat er slingers kunnen worden opgehangen. Een Noble of Alps Black Beauty is al beter. Maar de laatste is uit productie, dacht ik . Wil je het helemaal af maken? Ga je natuurlijk voor een stappenschakelaar. Duur? Welnee, zelf maken natuurlijk.

Ik koop lege stappenschakelaars op de diverse elektronicamarkten of in de dump. Industriële of Milspec kwaliteit koop je voor een paar tientjes. Een partijtje 1% kwartwatters er netjes aan solderen, twee uurtjes werk, en je hebt een volumeregelaar om van te smullen. Soms worden ook vierdekkers aangeboden. Daar maak je een ladder regelaarmee. Zit er maar één weerstand per volumeklik in de signaalweg. Op de site van Cuno: "Triode Club" staat een rekenprogrammaatje voor de berekening van een serieschakelaar.

In de versterker op de foto's zit overigens een volumeswitch met maar 12 stappen. Werkt goed als je niet teveel versterking in de keten hebt en de slag van de volumeregelaar bijna geheel gebruikt. Maar een 24-stapper is praktischer in de meeste gevallen.

De kanaalkeuze schakelaar kan je zoveel standen, en ingangen op je versterker, geven als je wenst. Een goede tip: neem een schakelaar met vier moedercontacten en schakel ook de massa mee. Zit er altijd maar één bronapparaat, zoals je CD speler of tuner met zijn massa aan je versterker. Zo worden vervelende lekstroompjes onderling effectief voorkomen.

Weerstanden....

Voor de weerstanden kun je standaard Beyslag 1 Watt types gebruiken, degelijk en goed. Maar in deze versterker zitten zo weinig weerstanden, een stel mooie Riken Ohm, Kiwame of mijn favoriete Alan Bradley weerstanden zijn hier ook wel op de goede plek. Het vergt maar weinig extra investeringen. De AB weerstanden worden wel steeds schaarser. De 6072 is bij voorbeeld ook nog volop te koop bij Angela. In Nederland moet je wat meer mazzel hebben om er aan te komen. De 12AY7 is overigens identiek . Laat je nu niet verleiden tot gebruik van de 12AU7/ ECC82. Een waardeloze slappe rotbuis die je versterker geen goed zal doen. Een 6SN7 of 12SX7 is wel een goede mogelijkheid. Je zult wel de instellingen moeten aanpassen.
En uiteraard zijn er zo nog wel meer alternatieven. Het netfilter is in de dump gekocht, maar is geen noodzaak. Veel meer valt er eigenlijk niet te vertellen over deze voorversterker. Laat hem gewoon continu aan staan. Hij verdoet maar weinig energie. Dan klinkt dit buizenbakje op zijn mooist.

Tweaks?

Zoals bij alle goede buisversterkers zijn hier allerlei mogelijkheden om de versterker helemaal de jouwe te maken. Met mooie papier in olie voeding condensators bijvoorbeeld. Of misschien met Black Gate's.

De aangegeven MKP's zijn prima de luxe, maar een pio vind ik persoonlijk een stap verder. De ASC polypropyleen in olie condensator bijvoorbeeld, zijn erg mooi. Een volwaardig alternatief voor papier in olie. Ik koop ze bij bovengenoemd Angela Instruments. Ze nemen wel wat meer ruimte in, maar zijn ook fraai bovenop een chassis te plaatsen. Poets ze mooi glanzend of spuit ze in de gewenste kleur. Erg mooi…

 

 

Koppel C's: Je hebt er per kanaal maar één nodig, gebruik dan wel de beste! De mooie Ultratone zilver c is uit productie, maar ik heb een meer dan volwaardige vervanger gevonden in de Auricap. De mooiste hedendaagse condensator die ik ken. En heel betaalbaar bovendien. Gebruik een 0.33 of 0.47 uF/450Volt type en je kan je weinig mooiers voorstellen.

Van de oude mooie condensatoren is de Sprague Vitamin Q die je hieronder ziet is een verrassing voor mij. Ik had er verschillende verhalen over gehoord. Van jubelen tot matig. Maar de vier C's die ik heb gekregen, zijn subliem. Lijken erg op de Ultratone's. Lijken nog een tikje vloeiender weer te geven zelfs. Ik heb ze zelfs schakelbaar in de General eindversterker gezet. Het verschil is dan goed te vergelijken. Maar ik moest erg goed luisteren om het verschil te horen! En dan nog... Ik zal zo niet durven te beweren wat ik de mooiste van de twee vind. Ik weet niet of andere types SVQ net zo goed zijn. Mocht je ze in de dump tegen komen, draal niet, geef ze een luisterkans. In de audiohandel zie ik ze wel eens voor compleet idiote vraagprijzen. Laat de verkoper ze in zijn r**t steken en loop snel door. Ga niet mee in die gekkigheid van prijzen tot onzinnige hoogtes opdrijven. Koop er liever muziek voor. Maar deze bouwkwaliteit, met aluminium behuizing die aan de zijkanten met glas is afgedicht, zie je niet meer anno nu.

Andere gelijkrichtbuizen zoals de AZ1? Als je ze hebt, gewoon toepassen…

De kast. Deze voorversterker leent zich er ook uitstekend voor om in een platte behuizing te bouwen. Kan je gewoon de standaard 43 cm aanhouden. De smoorspoel en voedingstrafo bepalen de hoogte. Als je een (koper) strip rechtop in de kast zet, kunnen daar de drie buisjes liggend op aan gebracht worden. Er zit maar relatief weinig bedrading in deze versterker. Het wordt dan een mooi overzichtelijk geheel met korte verbindingen. De warmte ontwikkeling is ook gering. Niet meer dan een transistorbakje. Wat koelgaten in de kast onder en boven de buisjes zijn voldoende. Laat je fantasie werken hier.

Ook een mooi chassis met de buizen en trafo's op top, is natuurlijk niet verkeerd. Je fantasie is de beperking hier.

Wil je een mooie probleemloze, betaalbare hoge kwaliteit voorversterker? Denk eens aan deze 6072 lijn amp.

Bruikbare links...

Angela Instruments	6072 buisjes, olie c's, Riken Ohm weerstanden..
www.triodes.nl	Kiwame weerstanden.....
Auricap	De mooie koppelcondensator...