Triode Dick's Page
Bill
...Een nieuwe KT88 push pull versterker...
deel 4
update: 5-12-2004

Passieve componenten…

Meestal zie je een gemeenschappelijke voeding in stereoversterkers. Beide kanalen worden parallel aan de centrale voedinglijn gehangen. Ik zeg niet dat het geen goede manier van bouwen is, maar ik zie zelf meer in een dubbele opzet om helemaal af te zijn van wat voor beïnvloeding van het ene op het andere kanaal dan ook. Kan dat ook met een enkele voedingtrafo? Jazeker, beide kanten krijgen hun eigen gelijkrichting en verdere verwerking. Metingen op kanaalscheiding heeft geen zin meer met mijn meetapparatuur. De scheiding tussen de kanalen ligt verder weg dan de -80 dB die ik nog kan meten. Het andere voordeel, en misschien nog wel belangrijker, is dat een klap op een pauk in het rechterkanaal de voeding op links totaal koud laat. Daarom wil ik ook met een enkele voedingtrafo, een totale scheiding van tafel en bed van de bewoners, het linker en rechter kanaal, in dit huis. Met twee extra diodes is een perfecte scheiding der geesten te maken. Ik gebruik daar snelle BYW96 Philips diodes, met een mooie softe recovery, die weinig spikes op de voedinglijn achterlaten, iets wat niet van gewone diodes kan worden gezegd.

Vet cool....

Toen ik zag dat JJ met 500uF elco’s kwam wist ik direct dat deze stevige versterker dé plek zou zijn om ze in te zetten. JJ maakt elco’s die duidelijk op de audiofiel mikken, met hun schone smeuïge zijde-achtige karakter. Ik gebruik ze graag en met regelmaat. Wie denkt dat elco’s nog steeds slechte smerige brutaal klinkende dingen zijn, moet vooral deze JJ’s eens proeven. Na de peperdure Black Gate is de JJ mijn favoriete elektrolytische condensator (elco), en ze zijn bovendien sympathiek geprijsd.

Duncan’s simulatie liet zien dat er met de gebruikte reeks capaciteiten een enorm stabiele voeding te maken is, die uitblinkt in pulsgedrag. Heel belangrijk bij een klasse AB versterker. De voeding wordt dynamisch belast bij pieken in de muziek. Dan wil je geen foeilelijke ‘ringing’ op je voedinglijn omdat deze te veel tijd nodig heeft om zich te herstellen. Deze stabiele voeding is direct terug te vinden in de schone weergave. De voedinglijn begint met twee in serie geschakelde condensatoren. Pas op, hier zijn dus enkelvoudige types gebruikt, in tegenstelling tot verderop in de voedinglijn, waar dubbelelco's worden toegepast, ofwel twee gescheiden condensatoren in een enkele behuizing. De grote 500uF JJ elco is ook een solitair type. De seriegeschakelde condensatoren zijn noodzakelijk om doorslag van een 500 volt type condensator te voorkomen, en dan met name bij het opstarten. De eerste relatief kleine capaciteit zorgt er voor dat er geen heftige inschakelstroom gaat lopen. Ook de stand-by schakelaar draagt daar aan bij, maar ik vind dat een versterker foolproof moet zijn, ook als die stand-by schakelaar eens vergeten wordt. Er mag niet zomaar wat uit de bocht vliegen omdat toevallig van het inschakelritueel wordt afgeweken. Zou wat moois zijn…

Dan komt er een hele vette choke in zicht. Deze is speciaal op een lage Ohmse weerstand gewikkeld. 5 Henry geeft de gelegenheid op een dikkere dan normale wikkeldraad en het is een ideale waarde in deze voedingsopzet. Na de choke komt de al genoemde grote 500uF capaciteit. Samen met de choke zorgt deze voor een erg schone voedinglijn die bovendien het nodige vlees en bloed heeft als het gevraagd wordt. Daarachter wordt met verder RC ontkoppeling, waar wel dubbel elco's van 50/50 uF/500 volt gebruikt worden, de fasedraaier en voortrap op spanning gebracht en uiteraard ontkoppeld. Al met al is het een stevige voeding die toch compact van opbouw is geworden. Dat lukt alleen met elco's. Gelukkig zijn die vandaagdedag van prima kwaliteit. Het is nog niet zó lang geleden dat ik met een grote boog om elektrolyten heenliep als er een voeding voor een buizenbak gemaakt moest worden...

Weerstanden...

Er zitten een paar weerstanden in de schakeling die niet onderschat moeten worden. Voor je het weet stook je de boel te heet. De anode en kathodeweerstanden in de fasedraaiertrap verstoken het meest. Ik heb daar 3-watters gebruikt, hier en daar zelf parallel of in serie. Dat houdt de warmte in de hand. Ik hou de vuistregel aan dat als er 1 watt continu aan vermogen wordt gestookt in een weerstand, minimaal een 3 watt weerstand gebruikt wordt. Meer mag uiteraard ook.

Op de foto zie je de 1-watt weerstanden naast de 3-watt types.

 

Het zijn carbon weerstanden die je wel meer in mijn projecten tegenkomt. Deze zijn klankmatig erg fraai, maar doordat ze gekocht worden in een winkel met non-audiofiele achtergrond, zijn ze heel betaalbaar. Probeer ze eens, zou ik zeggen, je bent voor en paar euro per versterker klaar... Ik weet het, dat geeft argwaan bij mensen die door de vaak onzinnige 'audiofiele' prijzen geconditioneerd zijn. Tis gewoon veel te goedkoop... kan dus niet goed zijn...

Omdat de eindbuizen met een nrs worden ingesteld, ontbreekt de dikke kathodeweerstand. Dat scheelt ook weer wat warmte ontwikkeling in de kast.

Condensatoren...

Wat je ook gebruikt als koppel condensator, zorg er voor dat je niet alleen types gebruikt met audiofiel verantwoorde, maar ook met onberispelijke elektrische kwaliteiten. Lang niet alle oude (olie) c's zijn honderd procent elektrisch lekvrij. De instelling van de eindbuizen kan er door uit zijn lood raken of, erger, totaal aan de haal gaan. In een eindtrap kan dat dodelijk zijn voor je versterker. Een mooie foliecondensator is hier het best op zijn plaats. Ik mag zelf graag Auricaps gebruiken. Een condensator die van zichzelf heel weinig toevoegt of weglaat en in mijn oren één van de allermooiste is. Maar wees vrij om je eigen favoriete c te gebruiken. Hovland, Wondercap, REL, Mundorf... noem ze maar op. Ik mag zelf graag alles proberen wat los en vast zit op dit gebied. Heel leerzaam, maar wel een stevige belasting voor de hobbyknip...

Buishouders...

De buishouders in deze versterker zijn gangbare types. Vijf maal octal 8-pins en twee maal noval 9-pins.
Er was een tijd dat het moeilijk was om aan mooie nieuwe buishouders te komen, maar dank zij de snelle come back van de buis, de laatste tien jaar, worden deze onmisbare dingen weer volop geproduceerd.

 

Volumeregelaar en aanverwante zaken....

Bill leent zich meer dan uitstekend om als geïntegreerde versterker te worden gebouwd, dus met volumeregelaar en keuzeschakelaar plus een aantal ingangsbussen. Er zijn meerdere mogelijkheden om het volume te regelen. Eerst is daar de goedkope 'vijftien in een dozijn' logaritmische stereopot uit de elektronicawinkel om de hoek. Mooi daar laten, is niks, wordt ook nooit wat. Die dingen roepen alleen maar irritaties op.

Simpel en al veel beter gaat het met de bekende blauwe Alps regelaar. Jammer dat ze die zwarte 'Black Beauty' Alps niet meer maken, die waren nog fijner.
Maar echt superdelux gaat het met een stappenschakelaar. Je kunt zelfs kiezen in hoeveel stapjes. 12, 24 of nog meer. In mijn voorversterker gebruik ik een 41-stapper, maar via Ebay kwam ik aan een paar nette 24-staps ladderschakelaars. Opgebouwd met een groot aantal Dale weerstanden. Een nette schakelaar voor goed 50 Dollar. 'Niet schlecht', zou ik zeggen, als ik pizzabakker zou zijn...

 

De 41-stapper serieregelaar die je hier ziet is naast zeer audioverantwoord ook nog eens heerlijk comfortabel. Met de stelbout aan de achterkant is de zwaarte van de klik in te stellen. Door het royaal aantal stapjes is het volume reuze secuur in te stellen op ieder gewenst volume. Het enige nadeel van dit mooi gemaakte ding? Wat denk je? Het prijskaartje is niet mals.... Gekocht bij www.acoustic-dimension.com

Ik heb er eentje in mijn voorversterker, en wil 'm echt niet meer missen.

De vraag is: 'is Billy boy een kostbare volumeregelaar waard?', met andere woorden: 'Is deze versterker goed genoeg om de niet geringe extra investering te laten horen?'. Het antwoord op deze prangende vraag is volmondig: 'Ja'. Als je het er voor over hebt moet je het zeker niet laten.

Je kunt in de Annastasia en Stan en Oliver projecten zien hoe de volumeregelaar en keuzeschakelaar in de versterker zijn gemaakt. Het mooiste is het om de ingangskeuze zo dicht bij de cinchbussen te monteren, met een lange as naar achteren. De 6 mm assen kun je koppelen met asverbindingbussen. Ik koop ze meestal bij Conrad, maar ook de reguliere elektronicawinkel moet ze hebben. Het is de bronskleurige bus met stelboutjes er in. Op de voorgrond zie je asdoorvoertjes. In een geheel metalen kast kun je ze makkelijk vastschroeven, maar in een houten behuizing lijm ik ze vast. Ga niet met een doorvoeras in het blote hout liggen prutsen. Dat lubbert niet alleen alle kanten op, je belast de regelaars ook nog eens mechanisch. Dat bevordert de levensduur niet echt.

 

Cinch, luidsprekerterminals en draad...

Het wordt een beetje saai, maar ook gemakkelijk. Ik koop die dingen weer bij Conrad. Sinds lange tijd zijn daar weer fatsoenlijke cinchdelen in het leverprogramma.

 

Hier zie je zowel duo luidsprekerterminals als de bekende instrumentklemmen. Beide prima spul.

 

Voor de interne bedrading moet je goed kwalitatief spul gebruiken. Bij mij is dat draad met PTFE, ook wel Teflon genoemd, isolatie. Dat spul is absoluut verouderingsvrij en het smelt niet als je er (per ongeluk) een soldeerbout tegenaan drukt. In de signaalweg komt puur zilver met een PTFE tube er om. Deze bekabeling is bij de trafoman te koop. Evenals de rubbertules die je op de opbouwpagina's kunt zien. Absoluut wel gebruiken.

Verder heb je nog wat schakelaars, een euronetdeel, mooi en handig is een type met een ingebouwde smeltveiligheid (in de volksmond 'glaszekering' genoemd). Allemaal gekocht bij....? Inderdaad.

Voor een simpele voeding van een 12SN7 gebruik ik meestal een mooi voedingsprintje. Ik heb ze door Doede Douma laten maken, mijn goede buizenbuddy die in Duitsland woont er werkt. Als je niet met een gaatjesprint kunt of wilt werken, is dit een mooie optie. De componenten komen weer van...? Tadaaa!

 

 

 

Mochten er verder nog vragen over componenten zijn? Mail gewoon even...

Dan gaan we de volgende keer verder met de opbouw, gevangen in veel foto's.....