Triode Dick's Page
MonoBill II
...MonoBill anders...
deel 1
update: 17-8-2007

MonoBill II ?

MB II moet je niet zien als de vervanger van de eerste MonoBill, maar een variatie op het origineel. In de basis is niet veel verschil, wel in de uitvoering en details. Heeft de ‘gewone’ MonoBill nog de klassieke houten behuizing, MB II is op en in een strakke aluminium kast gebouwd. Dat maakt de bouw een stuk aangenamer. Het aluminium plaatwerk heeft geen nabewerking nodig. Spuitbussen kunnen in de kast blijven. Daarbij is boren en zagen in aluminium bijna een feestje om te doen. Het is aluminium dat prachtig strak boort, boortjes ‘lopen’ niet weg en vreten niet in, zodat de gaten echt rond en op de bedoelde maat zijn. Het uiteindelijke resultaat ziet er moderner uit, zover je bij een buizenbak van modern mag spreken natuurlijk…

Hé, zie ik daar twee stuurbuizen op het chassis? Ja, er het plan was om een extra versterkertrapje toe te voegen. Niet omdat ik de extra versterking per se nodig ben, maar het maakt het mogelijk om eventueel tegenkoppeling te gebruiken, dat nu niet mogelijk is, de totale versterking is er domweg te laag voor. Waarom? Niet iedere luidspreker is goed genoeg onder controle te houden met de relatief hoge uitgangsweerstand van een non-feedback buisversterker, ofwel een versterker met een lage dempingfactor. Dan is een paar dB tegenkoppelen geen doodzonde, maar misschien wel de juiste oplossing. Vergeet niet dat bijna alle fabrieksversterkers een bepaalde mate van tegenkoppelen hebben. Daar hoor je ook niemand over klagen. Als de huiskamer gevuld wordt met een zoemende boemerige laagweergave valt er ook weinig te genieten.

 

Ik moet bekennen dat het plan de papieren fase nog niet verlaten heeft, maar zeker niet van de baan is. Integendeel, afgelopen week ben ik er zelfs weer mee bezig gegaan. Waarom niet meteen verder gegaan met deze optie? Heel simpel: Nadat ik de eindbuizen van MB II in triode schakelde waren de resultaten vanaf het begin zo buitengewoon goed, dat ik de extra voortrap maar even heb gelaten voor wat het is. Dit kan omdat de MonoBill een stevige versterker is die met de eindbuizen in ultra liniair geschakeld al meer dan 50 watt aan de luidsprekerklemmen geeft. In triode wordt dat vermogen weliswaar gehalveerd, maar er blijft nog steeds een royale 26 watt over voor de sinus gaat aftoppen. Wat belangrijker is: de klankmatige kwaliteiten gaan er in triode heel lekker op vooruit. De versterker klinkt weer een stap transparanter en speelt zo gemakkelijk. Het geluid gaat weer een stukje meer richting van een ‘echte’ triode. Een wat vreemde uitspraak, maar breng het maar eens goed onder woorden. Je leest ook zo vaak van een ‘analoge’ weergave van een bepaalde CD-speler. Iedereen weet wat er bedoeld wordt, maar het blijft een wat kromme uitleg…

Verder schaafwerk…

Andere in het oog springende veranderingen is de andere stuurbuis. De ECC99 heeft twee Russen als vervanger. De 6N6P, een buisje dat heel veel lijkt op de JJ 99, maar toch wat andere klankeigenschappen kent. Het is een broer van de befaamde 6N30P, één van de beste ontdekkingen van de laatste jaren, voor mij persoonlijk. Maar de 6N6P heeft een ronder karakter. En dat blijkt wonderlijk goed te klikken met de KT88 eindbuizen. Dat geeft een meer gloedvolle weergave dan met de ECC99 op de voortrap, een buis met een zijdeachtig karakter, dat soms net iets teveel wordt, te braaf, te laidback, in deze MonoBill. Het blijft leuk, dat tweaken… Het allerleukste is misschien wel de prijs die voor de 6N6P gevraagd wordt, die is uitgesproken laag voor een buis met deze kwaliteiten. Reken er maar op dat dat snel zal veranderen als de buis echt ontdekt wordt door de audiomassa en de Russische voorraden uitdunnen. Ik heb er een flink aantal tegelijk gekocht om ze op de AVO tester te kunnen selecteren. Maar het blijkt dat de productie zo constant is (was?) dat er niet eentje door de mand viel. Echt milspec spul dus…

De spanning neemt toe…

De spanning van de voortrap is opgekrikt naar 413 volt, waardoor nagenoeg de helft van de voedingspanning op de anode van de buis staat. De driver heeft daarmee een veel headroom. Ik had nog twee Black Gate WKZ elco’s op de plank. Die zijn ingezet in de ontkoppeling van de voeding van de voortrap. Geen goedkope oplossing, ik weet het. Heb je niet de middelen om deze dure jongens te gebruiken, maar wil je ook geen veer laten in de geluidskwaliteit? Koop een paar extra MKP in olie c’s, die ook als eerste condensator achter de gelijkrichtdiodes worden gebruikt. Net zo als in de eerste MonoBill. Ik gebruik daar zelf types voor van het Italiaanse Icar, te koop bij onder andere Conrad. Maar er zullen best meer ‘motorstarter’ condensatoren zijn die ingezet kunnen worden. De Icars zelf zijn zo goed dat ze zelfs als koppelcondensator hele mooie resultaten geven.

Oei… het lijkt wel een Russische invasie...

Nog meer spul van Russische origine is er te vinden in de al genoemde koppel condensatoren. Dat is een andere hele fijne ontdekking waar ik slechts blij van kan worden. Het zijn milspec papier in olie condensatoren. Serie K40Y en K42Y. Het uiteenvallen van de Sovjet Unie heeft er ondermeer voor gezorgd dat deze componenten in de vrije handel zijn gekomen. Net zoals de beide bovengenoemde buisjes. Het is legerspul van een buitengewoon hoge kwaliteit, qua bouw en luistermatig. De olie c’s lijken als twee druppels water op de bekende Vitamin Q uit de USA. De zijkanten mooi geseald met glas. De klank is alles wat je van een top c mag verwachten. Maar waar Jensen pio’s nogal over de scheef gaan met een oversmooth, wat lui en lichtelijk versmerend geluid, blijft de Rus open en behoorlijk neutraal. Zo goed dat je ze zonder probleem in meerdere trapjes achter elkaar kunt gebruiken zonder aan detail en pinpoint in te leveren.

Maar we zijn er nog niet. Ik heb voor de gelegenheid eens KT88 eindbuizen van Electro Harmonix geprobeerd. Ze geven een iets vollere weergave dan de JJ’s die ik tot nu toe gebruikte. De laatste legt meer accenten op het middengebied. De EH lijkt een stapje harmonieuzer van laag naar hoog. Je ziet het, het is geen kwestie van lukraak buisjes inprikken en de boel speelt. Alhoewel, het speelt natuurlijk wel, en het zal ook geen slechte versterker opleveren, maar wil je meer uit de versterker halen, dan zorgt een beetje tweaken voor een stuk extra voldoening.

Nog een verandering…

Een niet direct in het oog vallende, maar toch behoorlijk grote verandering komt op naam van de voedingtrafo. Tot voor kort was dat een blote rechtop staand type. Dit is niet het gemakkelijkst bij de bedrading. Een liggende trafo zou mooi zijn. Met alle aansluitingen aan één kant. Kan ‘ie ook meteen worden ingegoten in een mooie behuizing. Als je dan een vierkant gat maakt, een fluitje van een cent met deze alu chassis, vier gaten op de hoeken boren en de rechte stukken met een decoupeerzaag, kun je alle draden rustig vanaf de onderkant van de versterker solderen. Schuur de randen mooi glad zodat er geen kans is dat draden per ongeluk worden ingesneden. De bedrading wordt nu ook nog een stuk korter dan in de oude situatie. Maak even een malletje met een stukje karton waar de omtrek van de trafobehuizing en bevestiginggaten op worden aangegeven.

Ik had MonoBill zelf al met de oude staande trafo’s gebouwd. De ombouw bleek echter niet zo moeilijk. De al aanwezige gaten met rubbertules worden voor de doorvoer van de bedrading gebruikt. De nodige bedrading wordt dan voor de mechanische montage op de trafotaps gesoldeerd. Neem ze een beetje ruim, een centimeter te kort is vervelender dan tien te lang. De nieuwe trafo blijkt werkelijk perfect op de oude plek te passen. De oude gaten vallen allemaal ruim onder de nieuwe kap en van een ombouw zijn er geen zichtbare sporen.

Verder nog iets?

Nee, eigenlijk zijn er verder geen bijzonderheden. De foto’s spreken voor zich. Mocht je de eerste versie van de MonoBill hebben gebouwd, maar nieuwsgierig zijn naar de latere ontwikkelingen? Het zijn allemaal dingen die gemakkelijk zijn toe te passen en geen kapitalen hoeven te kosten. Aan de voedingtrafo zelf is verder niets veranderd wat het geluid een upgrade zou geven. Ik kan wel aanbevelen om met de buisjes te experimenteren. Let in dat geval wel op de aansluitingen voor de gloeidraden, het enige verschil met de ECC99. De Russische buisjes hebben alleen een 6,3 volt gloeidraad die op pen 4 en 5 wordt aangesloten, waar bij de klassieke ECC dubbeltriodes de 12 volt zit. En ga ook eens aan de slag met het in triode schakelen van de eindbuizen. Daar zit voor mij de grootste vooruitgang. Heb je voldoende aan de nog altijd stevige 25 watt, dan krijg je er een betere geluidskwaliteit voor terug.

Zoals te zien is op de foto’s is de bias of ruststroom vanaf de bovenkant van het chassis te regelen. Daarvoor zijn busjes voor de meetpen net voor de eindbuizen gezet. De regelaars voor de NRS zijn met behulp van koppelstukjes aan het chassis geschroefd. Het valt op dat de eindbuizen na een opwarmperiode zelden uit de pas gaan lopen. Nieuwe buizen instellen, na een uur nog eens naregelen en de boel blijft al stabiel staan. Doe hetzelfde na een dag of een paar dagen nog eens. Daarna heb je weinig omkijken meer naar de bias en hoef je echt niet iedere week de meetpennen voor de eindbuizen te prikken. Ik heb zowel op 50 als 60 mA bias gespeeld. Met 60 mA staan ze voor een groter deel in klasse-A, maar verstoken nog steeds een veilige 27 watt in de anode. Maar ik moet zeggen dat de verschillen tussen 50 en 60 mA bias me geen winst in geluidskwaliteit opleveren. Kan ook haast niet, bekijk je het gemiddelde uitgangsvermogen wat er gebruikt wordt bij normale geluidsniveaus, dan zit dat maar op een enkele watts, en dan draait het al stevig. De rest wordt gebruikt om headroom te creëren. De versterker wordt nooit heet tijdens gebruik, wat ook stabiliserend en stress in de componenten voorkomt. De voedingtrafo’s zijn na een dag aanstaan pakweg 35 graden. Heel sympathiek allemaal.

Morgen meer...