Triode Dick's Page
Attilla
Single ended 300BXLS versterker

Inleiding naar een audiofiele barbaar...
Update:16-3-2004

Attilla?

What’s the f*** is ‘Attilla’? Heel simpel gesteld: de beste single ended versterker die ik tot nu toe gebouwd heb… Het begon, zoals meestal, met een idee, maar raakte gaandeweg op gang. Iets van anderhalf jaar geleden. Ik wilde op basis van de Goliath, die steeds beter ging klinken door het tweaken met mooiere componenten, wel eens wilde zien of er ook met de uit de kluiten gewassen XLS triodes nog meer mogelijk is.

Ik had ‘Big C’ tot studieobject bebombardeerd en die moest eerst de nieuwe ideeen lijdzaam ondergaan, wat heel prettig uitpakte, en de zaak voorspelbaar maakte voor de bouw van de nieuwe versterker. De Big C versterker speelt al weer enkele jaren bij mij thuis, en positieve ervaringen die opgedaan zijn bij de Goliath 211 versterker werden grotendeels eerst verwerkt in de Big C en later in de Attilla.

Zelfs de kleine duim, ‘Little Ceasar’, laat zijn sporen achter in deze nieuwe zware jongen, met het uiterlijk als zichtbare deel.

Op de foto: links zie je Little Ceasar, rechts big brother Attilla. De familietrekjes zijn duidelijk, ondanks de verschillen. De overeenkomsten zijn dat het beide heerlijk muzikale rakkers zijn.

 

Hulp....

‘Wil ik graag aan meehelpen, zo'n extreem doorgevoerde versterker’ zei Wil Blaauw van AE, de trafomaker die me de laatste jaren steeds mooiere trafo’s leverde voor mijn versterkers . ‘Maar dan wel met UGT’s die helemaal met zilverdraad zijn gewikkeld’. Dat kan ik zelf financieel niet berappen, geef ik ruiterlijk toe, maar de deal is dat ik voor Wil ook een paar Attilla versterkers ga bouwen als het project succesvol is. Dat stond. Maar toen kwam de eerste beer al achter een boom vandaan: waar vind je het mooie trafozilver zonder dat je meteen verplicht wordt tien kilometer te moeten afnemen? Het project is al kostbaar genoeg en overdrijven is ook een kunst. Wil zou op zoek gaan. Hij heeft contacten rond de wereld, dat schept voldoende hoop.

Er gaan honderden meters zilver op de primaire wikkelingen van een trafo, dus relatief klein inkopen, bij bijvoorbeeld Siltech, voor enkele tientjes per meter is niet aantrekkelijk als je een enorme klos draad nodig hept voor een set trafo’s. Zoals zo vaak bleek geduld een schone zaak en de zoektocht naar dit exclusieve spul werd na een paar maanden beloond, waarmee de klus kon beginnen. Eerst werden proeven met koperdraad gemaakt, wat elektrisch wel iets afwijkt van zilver, maar niet genoeg om bruikbare uitslagen tegen te gaan. Maar het meeste voorwerk is natuurlijk al lang achter de rug, door de vele amorfekern UGT’s die de laatste jaren in diverse soorten gemaakt zijn.

Met het wikkelen van zilver op de secundaire kant van de trafo’s is al zo’n positieve ervaring opgedaan, dat een geheel zilvergewikkelde trafo een logische stap is (technisch en luistermatig gezien dan, minder logisch vanuit de toegenomen kostprijs….). Er moet uiterst voorzichtig gewerkt worden. Een mislukte spoel kost gelijk een klein kapitaal. Toen ik de eerste exemplaren thuis kreeg bleek Wil ook nog een kern te hebben gebruikt die anderhalf keer groter is dan de oude. ‘Om de laagweergave zonder enig compromis te maken’ vertelde hij. Dat die al meer dan acceptabel is met alle vorige trafo's, vond hij blijkbaar niet genoeg… Hoe zei Clint E. als ‘Dirty Harry’ het alweer? ‘A man has got to know his limitations….’, of zoiets…

 

Ik had alleen het probleem dat de kast weer groter zou moeten worden. Maar met de bouw van de Little C net achter de rug goed wist ik dat Black Gate WKZ niet alleen hele mooie condensatoren zijn, maar ook aangenaam compact vergeleken met de door mij graag gebruikte olie c’s. Een ander punt was dat de trafo’s nog naakt en niet ingegoten waren. De fragile zilveren draden nodigen niet uit om maar lukraak te experimenteren. Nadat het meetrapport gemaakt was moesten ze zo snel mogelijk in een behuizing worden ingegoten, om de kans op ongelukken te minimaliseren. Vanzelfsprekend worden trafo’s normaal niet bloot geleverd, maar direct in een mooie behuizing. Maar we moesten zekerheid hebben of de luchtspleet, noodzakelijk bij single ended UGT’s om kernverzadiging door de eenrichtingsweg stroom te voorkomen, honderd procent ok was. Bij een trafo als dit, waar zoveel geld en arbeid in is verwerkt, doe je dat met check, doublecheck en triplecheck, dat kan ik je wel vertellen…

Muziek...

Toen de trafo's in hun behuizing zaten en veel beter te hanteren waren, werd er toch nog weer even gemeten. Alles was ok en toen... kon ik het niet langer weerstaan en werden er wat verlengdraden aan de Big C gesoldeerd voorzien van banaanstekkers... Geen gezicht, maar ideaal om de UGT's direct te kunnen beluisteren op een versterker die ik door en door ken, en niet direct op een geheel nieuwe versterker. Mijn vrouw was verguld met het mooie aanzicht wat er op het audiorek te beleven was. Twee grote lelijke dingen achter een versterker die op zijn beurt aan de voorkant flink over de rand steekt. En allemaal voor het goede doel...haha....

 

Maar het ging als een speer! Ach, met een paar weken was het 'leed' geleden en kregen de trafo's hun definitieve plek op de nieuwe kasten. En dan zijn de UGT's al lekker ingespeeld.Vergelijk het formaat van de 'oude' trafo's, de champagne- kleurige behuizingen direct achter de eindbuis eens met de nieuwe trafo's die tegen de muur liggen.... Dan weet je dat de Attilla ook fysiek een maat groter zal worden dan de Big C.

 

 

Nog meer hulp van vrienden....

Een audiofiele vriend uit het zuiden van het land, maakte werkelijk razendsnel een aantal RVS behuizingen voor de UGT's in de gewenste maat. Een fijne vakman in metaalbewerking…. Robert bedankt! Het weer schitterende houtwerk was al door Vlaamse audiovriend Guido bij mij thuis gebracht. Een prestige versterker als de Attilla wordt echt af met zo’n behuizing. Ik ben er erg blij mee.

Klein en compact zijn andere woorden, maar het blijft hanteerbaar. Met wat passen en meten kregen de componenten een plaats in of op de kast. En het blijft nog overzichtelijk en netjes ook.

Even slikken....

Toen ik de UGT’s op de pijnbank zette om ze aan de tand te voelen kreeg ik pareltjes op mijn voorhoofd. Zoiets heb ik niet eerder gezien. Met volle bak vermogen, 125mA bias door de KR300BXLS kanthal triode, die als stroomleverancier dient, krijg ik bij 20 Hz nog geen spoor van verzadiging van de trafokern te zien. We zitten dan al tegen de 20 Watt uitgangsvermogen. Dit is toch bijzonder voor een single ended versterker. Maar ja, ik had dat toch wel eens eerder gezien, maar dat ging toen zwaar ten koste van de hoge frequenties, die al beneden 20KHz begonnen te vallen én ten koste van vele resonanties die veel te dicht tegen de 20Khz lagen.

Maar niet bij de Attilla UGT, die zijn -3dB punt pas boven 100KHz vind.
–1dB is te vinden bij 49KHz. En de eerste geringe traforesonantie komt pas bij 216KHz. Zo ver weg dat de blokweergave strak als een lineaal is, zonder overshoot. Ronduit schitterende resultaten.

De UGT was al lang geen beperkende factor meer in de buizenbak, ondanks dat ik dat nog steeds (solid state) lieden zie en hoor verkondigen, de sukkels… De Big C uitgangstrafo is erg goed, de betaalbare UGT van de kleine Ceasar onverwachts mooi, maar de Attilla UGT is subliem. Ik ben trots dat ze als eerste op een versterker van mij mogen staan…wat een avontuur…

 

volgende pagina >>>

Attilla deel 1:	Inleiding...
Attilla deel 2:	Componenten...
Attilla deel 3:	Verdere details...
Schema versterker...	Het schema van het versterkerdeel
Schema voeding...	Het schema van het voedingdeel
www.ae-europe.nl	Wat is de Attilla zonder trafo´s?...
www.eurogram.nl	KR Audio 300BXLS eindbuis.
www.jacmusic.com	Emission Labs 300BXLS eindbuis.
www.acoustic-dimension.com	Voor Black Gate condensators...
Explorer	Een nog ouderwets prettige elektronicawinkel...
http://www.conrad.nl	Heel veel elektronica en andere componenten...