Triode Dick's Page
Audio Research LS7
...een mooi avontuur...
update 4 april 2005

Een beetje van mezelf en een beetje (veel) van BJ…

Lang niet iedereen is het gegeven om een versterker, met buizen of met torren, van de grond af aan zelf op te bouwen. Maar ja, al die gloedvolle verhalen over de buis maakt toch nieuwsgierig. Je kunt jezelf dan moed inpraten en gewoon eens kijken of het toch niet mogelijk is om zelf een versterker te bouwen. Een kant en klare fabrieksversterker komt niet aanmerking met de hedendaagse vraagprijzen, hoewel er momenteel best een paar mooie betaalbare versterkers te koop zijn, met dank aan de goedkope productie in het verre oosten… Maar er is ook veel kaf onder het koren, van makers die handig mee liften op de herboren populariteit van de buis. Een ander alternatief bood zich niet zo lang geleden aan: ik zag een Audio Research voorversterker te koop staan op marktplaats punt nl. Een LS7 die in de tweede helft van de jaren 90 in productie was.

Audio Research zal veel buisliefhebbers, net als mij, altijd tot de verbeelding spreken met hun zeer herkenbare versterkers, die qua uiterlijk sinds de jaren 70 schijnbaar weinig zijn veranderd. De stevige behuizingen met dikke frontplaten, voorzien van een paar zo kenmerkende handgrepen. Het is één van de weinige kasten waar ik de handgrepen bijna onmisbaar mooi vind. De vorm van de knoppen en lange hendel toggle schakelaars zijn ook typisch Audio Research. Het straalt een soort tijdloze kwaliteit uit. Een AR versterker van 20 jaar geleden ziet er nog steeds weinig gedateerd uit. Dat mag je gerust een compliment aan de vormgever noemen. Aan modieus geneuzel doen ze niet bij Audio Research. De binnenkant ziet er net zo degelijk uit. Alle printen zijn twee keer zo dik als normaal en worden in eigen huis gemaakt. Een AR print herken je uit duizenden, ook als er geen buisjes op gebruikt worden. Het lijkt veel op mil spec spul, wat een eeuwigheid mee moet kunnen.

De big man…

De grote man achter Audio Research is Bill Johnson, de 'BJ' in de titel van dit verhaal. Bill is altijd buizenversterkers blijven maken, tegen alle solid state stormen in, die er gewoed hebben sinds de tijd dat de buis in onmin dreigde te raken. Maar ook Bill is wel eens van de rechte buizenpad afgedwaald en kwam met minder goede ontwerpen. Gedoe met FET-versterkertrapjes, hybride ontwerpen waar een buisje nog net zijn gloeidraad mocht laten zien, maar verder weinig meer toevoegde… helemaal solid state, die, erger nog, niet eens echt goed klonken. Maar toch kwam de beste man steeds weer terug met de ‘real thing’. Anno 2005 is het weer de buis voor en de buis na. De solid state staat weer in dienst van de gloeiende glaskolf, en niet andersom. Zo hoort het.

De LS7…

De LS7 lijnversterker waar het hier om gaat is nog een buizenbak met volle sterbezetting. Vier buisjes, recht toe recht aan, zo te zien, een solid state geregelde voeding, weinig bedrading door het doordachte ontwerp en een Alps potmeter, voorzien van prettig werkende klikjes. Die kom je niet vaak tegen. De LS7 is volgens mij de laatste buisvoorversterker van AR waar nog een conventionele volumeregelaar in gebruikt wordt. AR was al vroeg in de weer met elektronische volumeregelaars. De opvolger van de LS7, de LS8 was bijna identiek van opzet, maar kreeg een solid state geregelde volumeregelaar. Een beetje heikel, acht jaar geleden, toen die dingen nog helemaal niet zo geweldig goed waren. Anno nu is de techniek zo ver gevorderd dat er wel goedklinkende volumeregel chips zijn, maar ik herinner me dat de LS8 klankmatig niet goed ontvangen werd door de schrijvende pers. De LS8 werd duidelijk als de mindere van de LS7 beoordeeld.

Wat is er zo leuk aan een LS7 van Audio Research? Nou, het eerste punt is dat je voor relatief weinig geld, 650 euro in mijn geval, voor een apparaat in mint conditie, een dijk van een apparaat koopt, waar veel potentie inzit. De geheel uit aluminium gebouwde kast, de uitstekend opgebouwde binnenkant, de prettige werking. Je koopt voor dat geld geen China amp die zich kan meten met deze Amerikaan.

Andere buisjes…

Ik kwam via de advertentie terecht bij een vriendelijke Drent, liefhebber van de oudere audiojuwelen als Quad ESL en buizenbakjes. Een man die zuinig is op zijn spullen. De AR versterker bleek jarenlang werkloos op de plank te hebben gestaan. Thuisgekomen eerst het deksel er maar eens af om de boel te ontstoffen. De Sovtec buisjes zien er als niet gebruikt uit en blijken op de buistester als 'nieuw uit de doos' te meten. Na wat kwasten en stofzuigen ziet de LS7 er weer als nieuw uit. Aan de stevige vergulde cinchdelen is ook geen zwaar gebruikt leven af te lezen. Ik begon me steeds meer een mazzelaartje te voelen. Dit is leuk, heel leuk... De versterker moest maar eens op het rek. Het zou nog wel een paar dagen duren voor het geluid weer een beetje op peil was. Klopte ook wel, het klinkt wat kiltjes en verstopt. Dat begint langzaam weg te trekken naar een aangenamer geluid. Maar het blijft wat ondiep en gedrongen. Tijd voor een buiswissel. De Sovtec 6922 is nog nooit mijn favoriete buis geweest en ik zoek op zolder naar een kwartet oude Philips of Amperex vervangers. Een viertal nieuwe Philips E88CC’s mogen het proberen. Dat scheelt direct een slok op een borrel. Het wat verstopte geluid krijgt meer ruimte, nog niet helemaal wat ik wil, maar de aanzet is er.

Het vervelende van de ECC88-achtigen is dat er zoveel matige buizen onder de goede zitten. Bijna iedere buizenfabriek maakt momenteel wel een ECC88, maar o wat zitten er matige dingen bij. Onvergelijkbaar met de oude Europese productie, die helaas steeds schaarser wordt. Wil je nog goede oude ECC88 buisjes, zoek ze dan eens op Ebay in Duitsland. Philips (géén Philips ECG uit de jaren 80), Amperex Buggle boy, Telefunken, Valvo, zoek daar naar. De kans dat je een paartje of kwartet vind voor nog redelijk geld is daar behoorlijk groot. Helaas weten de hebberige handelaren in Nederland de prijzen vaak op te kloppen tot bedragen die nergens meer over gaan. De goede uitgezonderd, maar als je er geen kijk op hebt, koop liever geen buisjes bij wazige handelaren die te vaak op marktplaats punt nl te vinden zijn. Ebay is een veel veiliger koopplek, door de feedback die de koper en verkoper aan elkaar geven, als de deal rond is. Van iemand met een paar negatieve reacties koop ik geen spullen… En een bod is op Ebay tenminste bindend. Ben je de hoogste bieder, moet de verkoper je de spullen ook verkopen en kan hij zijn gat niet in het bos trekken omdat hem de geboden prijs niet aanstaat. De verplichting geldt over en weer. Wel zo duidelijk.

De uitgang…

De kwaliteit van de foliecondensator was in 1995 nog niet op het peil van een paar jaar later. De buisrevival heeft mooie speciale audio condensatoren opgeleverd. Jensen was er heel vroeg bij met de bekende papier in olie c’s, die een tijdje ongelooflijk populair waren. De Infinicap, Audyn, Mitcap, Auricap, Mundorf… dure Teflon caps…noem ze maar op. De Auricap en, met iets meer reserve, de Mundorf zilver c, zijn mijn favoriete koppel c. De Nieuwe generatie Audio Note koperfolie cap is ook niet mis. Ik heb lang niet alles wat er te koop is zelf geprobeerd, er zullen beslist meer juweeltjes te koop zijn.

De LS7 is een zeer toegankelijke versterker, onder en bovenkant er af en je kunt overal zonder problemen bij. De superdikke epoxyprintplaat is stevig opgehangen tussen voor en achterwand. Ik begin met een paar simpele upgrades. Eerst gaan de vier standaard ‘4006’ diodes er uit en worden vervangen door de BYW96E, een sneller type, met een snelle recovery, wat direct een schonere voeding geeft. De oude uitgangs condensatoren zijn een parallel geschakelde RELcap en een kleine Wondercap. Iets wat je vaker zag destijds. Ze worden vervangen door een enkele Auricap. Zo laten we het even… spanning er weer op…

En dat zet direct grote zoden aan de dijk. Het wat kille ondiepe geluid krijgt adem en het podium gaat tot ver buiten en achter de speakers. De laagjes in het geluidsbeeld worden ook veel beter hoorbaar. Dit geeft inspiratie. Ik laat de versterker zo een week zijn kunsten vertonen en heb nu zelf weinig inspiratie om het apparaat van de plaats te halen voor de volgende verandering. Het klinkt gewoon als een klokje. Maar een blik op het karige vast aangebouwde netsnoer geeft de doorslag. Ik ga er eerst maar eens een IEC netentree op zetten zodat er een fatsoenlijke netkabel aan de LS7 kan. Dat is geen moeilijke klus, met een kast van aluminium. Een beetje boren, zagen en vijlen… binnen een kwartier is het klusje geklaard. Veel praktischer bij het uitwisselen en er kan mooi getuned worden met verschillende netkabels.

Als laatste dan die Alps pot, helemaal geen slecht spul, maar wat zou een veel-stapper op die plek doen? Een beetje passen en meten bracht aan het licht dat er een paar weerstanden en een condensator in de weg zaten. Ik kon die echter zo van de boven naar de onderkant van de dubbelzijdige printplaat verhuizen. Toen was er plek voor de veel grotere stappenschakelaar. Dit was de meest ingrijpende klus. De voorplaat moest er uit. De kast is gelukkig simpel uit elkaar te schroeven, en weer even simpel in elkaar te zetten, maar het is niet zo even een tussendoor iets. Als de winst in geluid er naar is, geen punt, maar laat dat laatste nou tegenvallen... Er is nu enig hardheid in het middengebied geslopen waar ik me aan ga storen. Verduld, het lijkt er op dat die blauwe Alps pot beter op zijn plek is in de AR schakeling dan vermoed. Nu, na drie dagen luisteren gaat de mooie stappenschakelaar er weer uit. Ik probeer nu eerst een 24-staps ladder volumeregelaar, bestukt met Dale weerstanden. Ik ben zeer benieuwd. Gaat dat ook minder in mijn oren, zet ik de originele Alps zonder dralen terug. Het team, het geheel, moet in orde zijn, en als een sterspeler er niet in past, kun je die beter verwijderen… word dus vervolgd…

Voorlopige tussenstand…

Dit AR LS7 avontuur blijft boeiend. Het is zo toch mogelijk om voor heel redelijk geld, een erg mooie buizenvoorversterker te hebben, ook als je de kennis en moed ontbeert om er van de grond af zelf eentje op te bouwen. Het is ook een goede zaak om jezelf niet te overschatten. Een buisversterker zelf tot een goed eind te brengen is goed te doen, maar het is ook geen eitje. De frustraties liggen altijd op de loer als er veel geld is uitgegeven en het maar niet wil lukken om die hele buizentoestand te doorgronden, als er her en der iets niet gaat zoals het moet gaan. Een paar condensatoren wisselen of buisjes vervangen is iets wat de meeste mensen nog wel lukt. Dan is een voorversterker als deze Audio Research een prachtige start in de wonderbaarlijke buizenaudiowereld. De versterker was tien jaar geleden al goed, en is het nu nog. Met een paar moderne, én een paar (nieuwe) oude componenten is het weer helemaal up-to-date. Goed voor jarenlang plezier, want slijten doet zo’n apparaat nauwelijks.

 

http://www.audioresearch.com/	De fabrikant...
http://www.arcdb.ws/	Een hobbyist die een complete database heeft gemaakt van de AR apparatuur vanaf het begin tot nu.
LS-7 PDF	...English PDF version...