Triode Dick's Page
MonoBill
...of toch liever monoblokken?...
deel 1
update: 12-8-2006

MonoBill?…

Wat of wie is ‘MonoBill’? Nou, kort door de bocht genomen is MonoBill niet veel anders dan ‘Bill’ zonder de eerste versterkende ingangstrap, en daarna in twee stukken gehakt. Maar dan toch net anders…

In de eerste plaats heeft nu ieder kanaal zijn eigen voedingtrafo. Maar ik wilde ook een minder ingangsgevoeligheid, MonoBill is in tegenstelling tot Bill een echte eindversterker. Een te hoge ingangsgevoeligheid van een eindbak is soms ronduit irritant als er ook nog een voorversterker gebruikt moet worden. Of je moet het leuk vinden om al met de volumeregelaar in de ‘acht uur stand’ het maximale uitgangsvermogen in je speakers te blazen.

Een 'nieuwe' fasedraaier...

De stuurtrap/fasedraaier van MonoBill is wat afwijkend van die in de Bill versterker. Daar vormen de drie triodes een drie-eenheid in de voortrap/fasedraaier, waar de direct gekoppelde eerste buis ook voor de instelling van de fasedraaiende trap zorgt. Die klassieke zogenaamde Schmitt of longtail fasedraaier klinkt uitstekend en doet zijn werk stabiel en betrouwbaar, ook op de lange termijn. Boze tongen willen nog wel eens beweren dat het een ouderwetse achterhaalde fasedraaier is, maar luister niet naar dat geraaskal, wat heel vaak toch maar de mening is van een zeurderige zure leunstoelaudiofiel (veel blabla vanuit de luie stoel, maar zelden of nooit zelf wat presteren). Bouw er eens eentje en laat de muziek maar spreken. Dan weet je genoeg. Het is natuurlijk een oud, maar ook bewezen concept. Je vindt deze Schmitt fasedraaiers in veel hedendaagse commerciële versterkers, ook de hele dure jongens. En goed uitgevoerd is daar echt helemaal niks mis mee, integendeel.

Bij MonoBill is de gids aan de ingang echter ontslagen en moet de fasedraaiende trap zichzelf zien te bedruipen. Dat kan puur praktisch op twee manieren: De klassieke, die je soms ook wel ziet in versterkers waar de ontwerper direct gekoppelde trapjes niet vertrouwd, of minder ideaal vind, en deze gescheiden heeft door een koppel condensator. Of met de hulp van een stroombron, gemaakt met een paar transistors. Ik geef het toe: voor de laatste wijze moet ik bij mezelf even een schakelaartje omzetten…haha… Terecht of onterecht? Dat laat ik even in het midden. In ieder geval heeft Dalojan me overtuigd dat het een prima manier is om dit klusje te klaren. Jan is van mijn generatie, maar is helemaal met solid state opgeleid en opgevoed. Inmiddels heeft de brave borst het licht van de gloeidraden eindelijk ook zien gloeien, beter laat dan nooit zullen me maar zeggen. Hij is actief met buisjes aan de slag gegaan en met fijne resultaten. Het enige waar hij nog last van heeft is het te gemakkelijk lukraak blijven rondstrooien met solid state componenten in zijn ontwerpen. Het bloed kruipt blijkbaar nog steeds waar het niet gaan kan. Maar de man is ook een techneut met goede ideeën waar ik een prima audiobuddy aan heb. En waarom het wiel opnieuw uitvinden? Jan’s stroombron is niet moeilijk te maken, is zelfs ‘hardwired’ gemakkelijk te doen. Zo heb ik het zelf gedaan, en werkt uitstekend. Een koelprofiel is overbodig, er loopt maar 15 á 20 mA door de BD179. Bij de geringe spanningval die over de de powertor valt wordt er nauwelijks vermogen gestookt. De '179' blijft dus gewoon koud.

 

Even wat uitleg…

We zijn dus begonnen met de klassieke ‘Schmitt’ fasedraaier, ook wel ‘Long tail fasedraaier genoemd. Andere fasedraaiers vind je in op de bladzijdes van de Bill versterker.

Dit is in ruwe lijnen de in de Bill versterker gebruikte Schmitt fasedraaier, waar de eigenlijke fasedraaier, het gedeelte dat hier getekend is, ingesteld wordt door een directe koppeling aan de anode van de eerste buis (hier niet getekend). Je ziet dat het aangestuurde rooster van de ECC99 buis al op een gelijkspanning van 120 volt staat.

 

Maar die eerste versterkende buis willen we kwijt, MonoBill is immers puur een eindversterker. De extra gain die de eerste trap geeft hebben we alleen maar last van, en hoe minder elektronica, al is het ook een buis, hoe beter. ‘knip’… weg met de buis.

Maar ja, de fasedraaier moet toch ergens zijn instelling krijgen, en dat gaat helaas niet vanzelf. Dan kun je de gemeenschappelijke kathodeweerstand opsplitsen die je een spanningval van een paar volt geeft over de bovenste weerstand, die weer gebruikt wordt voor de negatieve roostervoorspanning ten opzichte van de kathodes van de hier gebruikte ECC99. Dat is niks nieuws, ook een klassieke schakeling. Klinkt ook prima, en het is op deze wijze als uitgangspunt voor MonoBill gebruikt. Ik wilde eerst weten of die toevoeging van solid state op deze plek geen nadelige gevolgen had voor de uiteindelijke muziekkwaliteit.

Als we de grote kathodeweerstand, met z’n hoge spanningval en bijbehorende warmteontwikkeling kwijt willen moet er iets voor in de plaats komen: een stroombron. Die heeft van nature een hoge inwendige weerstand, veel hoger dan de 7K5 weerstand in de tekening, maar geeft ook een hele lage spanningval. Een bijkomend voordeel is dat de schier oneindig hoge Ri van de stroombron (een veelvoud in vergelijk met de bestaande weerstand) voor een meer ideale aansturing zorgt voor de tweede buishelft. Compensatie van de uitgangspanning door gebruik van iets verschillende anodeweerstanden is niet meer nodig. Beide buishelften krijgen een zo goed als gelijke versterking.

Dan zijn we nu bij deze situtie beland....

 

Maar nu klopt er iets totaal niet meer… we moeten nog wat onderdelen kwijt (!) voor een goede werking. Als alles wat overbodig is uitgegumd is blijft er deze simpele schakeling over.

De stroom door de buis is een vast gegeven geworden. Je moet nu de anodeweerstand zo bepalen dat er ongeveer de halve aangelegde voedingspanning over valt. Het is niet meer zo dat het zich min of meer uitmiddelt zoals bij een ‘gewone’ schakeling, nee, de stroom loopt er, die staat vast. Een voordeel is dat je met behulp van de Wet van Ohm snel de juiste weerstandwaardes kunt bepalen.

Zo, de stuurtrap/fasedraaier is klaar, nu de rest nog…