Triode Dick's Page
Topcap
Een muzikale 807 push pull versterker
Update:16-3-2002

 

Oude wijn... maar uitstekend gerijpt...

De Topcap is geen nieuwe versterker, maar eentje die al ruim twee jaar uiterst onopvallend aanwezig is in de installatie, tot ik hem uitzet. Dan is het gemis niet gering. Na de bouw zag ik een mooie mogelijkheid om hem als laagversterker in te zetten. Wel gesmoord boven de 70 Hz, maar een probleemloos geval.

Maar na een APK keuring vond ik het tijd voor een bredere waardering. Dit is zo'n probleemloze trouwe buizenbak, maar ook breedbandig beluisterd zo mooi muzikaal, dat een herwaardering best verdient is. De doelgroep voor deze versterker is nu eens niet de man met een flinke zak euro's om te verbranden.... Nee, dit is een versterker die zelfs een student die wat minder uitbundig de weekenden doorbrengt zich kan veroorloven.

Ten eerste omdat ik meteen een heb gemaakt met trafomaker AE in Schagen. Om een mooie set trafo's en spoelen voor een zeer sympathieke prijs te willen maken. Ten tweede omdat de hier gebruikte 807 eindbuizen, ondanks de fijne muzikale kwaliteit, nog voor reële prijzen te verkrijgen zijn. Er zijn er miljoenen van gemaakt, voor een breed toepassingsgebied. En er is nog uitstekend aan te komen.

Als derde plus is het vermogen groot genoeg om veel speakers fatsoenlijk aan te sturen. Ik kom op iets boven de 20 Watt bij een nog toelaatbare vervorming. Wat al opviel in de single ended versterker die ik met deze buis bouwde is dat als het schermrooster op een stabiele spanning wordt gelegd, de kwaliteiten van deze buis uitstekend tot hun recht komen. De buis staat met 270 Volt op dit punt heel makkelijk te werken. Ik vind dit de mooiste toepassing van de 807. De levensduur is zo ook geweldig goed. Het vermogen wat in het schermrooster wordt gedissipeerd blijft aan de veilige kant. Iets wat volgens mij vaak over het hoofd wordt gezien.

Te pas en te onpas worden penthodes in triode geschakeld. Zelden hoor je iemand die even gecheckt heeft of het vermogen verstookt in het schermrooster niet over het randje getild wordt. Dit kost eindbuizen voortijdig de kop. Ik vind dat een buis over een heel lange tijd een constante kwaliteit moet kunnen bieden. Zoals je vroeger bij Luxman versterkers en ook in versterkers van het zeer gewaardeerde L'audiophile (Frans blad en versterker aanbieder) zag, dat de eindbuizen zelfs boven hun bedoelde vermogen werden ingesteld omdat dat het "beste" klonk, vind ik een voorbeeld van uitermate kortzichtig denken. Hoe lang klinkt die buis het "beste"? Een maand, twee maanden?

Ik wil dat mijn versterkers jaren hun beste beentje voor kunnen zetten. En dan moet je buizen met respect behandelen. Voor we verder gaan met de opbouw van de versterker, is hier eerst het schema van de versterker. En uiteraard het schema van de voeding.

 

De trafo's en smoorspoelen...

Dé componenten waar een buizenversterker omheen gebouwd is. De voedingstrafo moet op zijn taak zijn berekend om alle gewenste spanningen te kunnen leveren. En dat zijn er vaak nogal wat in een buizenversterker met zijn hoogspanningen en voedingen voor de verschillende gloeispanningen. Verder moet deze voedingstrafo zo brom en trilarm zijn als het maar even kan. Niks irritanter dan een zoemend "transformatorhuisje" in je luisterruimte.

En het zou ook heel prettig zijn als de trafo niet te warm wordt tijdens bedrijf. Ik kom wel eens voedingtrafo's op versterkers tegen die wel 70 á 80°C worden na enkele uren in actie. Dat die trafo zijn hoge temperatuur ook afstraalt naar de rest van de versterker is minder fraai. Hoe minder extra onnodige warmte er ontstaat, des te beter. De eindbuizen zelf geven vaak al genoeg warmte. Net als met weerstanden, die eigenlijk een beetje te krap op hun taak berekend zijn. Die continu flink warmte aan het stralen zijn. Teveel warmte in een versterker geeft op de langere duur alleen maar voortijdige veroudering van veel componenten. En het is zo gemakkelijk te voorkomen.

Ik gebruik in deze versterker trafo's die gewikkeld zijn door AE in Schagen. Er is inmiddels een complete standaard trafoset voor deze "Topcap" gemaakt, met een flinke voedingstrafo, twee uitgangstrafo's en twee smoorspoelen. Voorzien van alle spanningen zoals die in het schema staan. Voor de uitgangstrafo's zijn prima blok kerntrafo's gemaakt. Wil je daar een opwaardering maken, kun je bandkern UGT's overwegen. Maar onderschat de kwaliteit van mooie symmetrische gewikkelde blokkern UGT's niet. Die zijn van bovengemiddelde kwaliteit. En op deze versterker helemaal op hun plaats.

De twee smoorspoelen zijn ook blokkerntypes. Goed en degelijk. Door er een standaard set van te maken kan AE de prijs flink drukken. Er hoeft maar één keer een set berekend en uitgewerkt te worden immers. Dat scheelt veel tijd. De aanloopkosten worden zo mooi gespreid.

De fasedraaiende driver....

Geen push pull versterker zonder fasedraaier. Hier gebruik ik een klassieker. Een oudje van Britse afkomst. De floating paraphase fasedraaier. Met één dubbeltriode kun je versterken en draaien. Simpeler kan haast niet. De geluidskwaliteit is door die simpelheid wel een dikke plus. Omdat de 807 niet veel stuurspanning nodig is, blijft de vervorming tot volle uitsturing mooi laag. De 6 of 12SL7 is een geweldig mooi buisje hier. Geeft de versterker een ingangsgevoeligheid die het mogelijk maakt via een volumeregelaar direct een cd speler of tuner aan te sluiten. En klankmatig vind ik een SL7 een prachtig buisje. 12SL7's zijn identiek aan de 6SL7, op de gloeispanning na. De prijs voor de 12SL ligt alleen beduidend lager dan zijn populaire 6,3 Volt broer. Hoed je voor hedendaagse producten van Chinese en Russische afkomst. Probeer oude Amerikanen te krijgen. Die zijn er nog voldoende en zijn de moeite meer dan waard. Adressen vind je op de linkpagina. Op de foto's zie je nog een derde buis, een 6SN7. Die is hier niet meer in gebruik. Ik had deze in dienst van het actieve filter. Maar alleen de filtercomponenten verwijderen gaf een veel te hoge ingangsgevoeligheid. Niet wenselijk en overbodig. Ik heb het buisje laten zitten uit optisch punt. Weghalen geeft zo'n raar gat...

De voeding...

Die is eigelijk behoorlijk recht door zee. Met twee snelle diodes, Telefunken SF4007, wordt er gelijkgericht. Deze wordt vervolgens met een Solen MKP condensator gebufferd. Daarna wordt de voeding per kanaal opgesplitst met twee smoorspoelen. Die worden gevolgd door nog een paar Solen C's. De afvlakking is dan al heel fraai.
Daarom gebruik ik ook zo graag smoorspoelen in de voeding. Zonder echt grote capaciteiten, is er een mooie afvlakking. Je bent dan niet aangewezen op het gebruik van elco's. MKP klinkt vaak beter. Andere merken MKP condensatoren die ook in Nederland te koop zijn: "SCR Chateauroux" bij Remo in Leidschendam en Audyn, te koop bij onder andere Speaker & Co in Haarlem en Rotterdam.

Je zou zelfs kunnen overwegen om ASC MKP in olie condensatoren te gaan gebruiken. Dat zal de kosten nauwelijks beïnvloeden, maar zeker de klankkwaliteit opvoeren. Ik koop de ASC's meestal bij Angela Instruments in de USA. Je hebt dan drie keer 30uF plus twee keer 20uF nodig.

Alternatieven voor de SF4007 diodes zijn onder andere de BYW96E en BYV26E van Philips fabrikaat. Maar er zijn nog wel meer mogelijkheden. De voortrap/fasedraaier wordt ontkoppeld door een 3K3 weerstand met nogmaals een MKP condensator. Het schermrooster krijgt een eigen, met zenerdiodes, gestabiliseerde voedingspanning. Gebruik 1 Watt types voor de zenerdiodes. Hoger mag altijd natuurlijk.De zeners worden door een 10 uF MKP ontkoppeld om zenerruis te onderdrukken.

Gebruik je een 12SL7 in de voortrap, dan kan de gloeispanning daarvoor met een spanningsregulator worden gestabiliseerd. Wat een bromvrije werking garandeert Vergeet niet de min aansluiting van de schakeling aan massa te leggen. Laat je die zweven, dan zal er een vervelende brom hoorbaar zijn. Onnodig, dit is een stille versterker. Of anders gezegd, dit kán een stille versterker zijn.

Gebruik je een 6SL7? Dan kun je de buis met wisselspanning voeden en worden de twee 3,15 Volt aftakkingen op de trafo gebruikt. De middenaftak van de trafowikkeling komt dan aan massa te liggen. Voor de stand by schakelaar gebruik je een zelfde type schakelaar als voor het schakelen van de netspanning wordt gebruikt. Als je de versterker aanzet, laat dan de buizen eerst even een minuutje op gloei komen. Haal dan de stand by schakelaar over. Bij het uitschakelen ga je visa versa te werk. De stand by schakelaar in de "uitstand". Na een minuut de netspanning er af…

Ga nu niet steeds als je even niet luistert de versterker in stand by schakelen. Dat is echt niet nodig. Stand by schakelen heeft ook zijn nadelen. Deze versterker is gemaakt om te werken, desnoods het klokje rond. Hij kan er tegen.

De overige componenten...

De weerstanden: De weerstanden: Gangbare Beyslag weerstanden zijn prima op hun plek hier. Ik koop ze meestal bij Conrad in Boekelo. De ontkoppel elco's zijn kwaliteit bepalend. Als het even kan, gebruik dan "Black Gate" standaard types. In de voor en eindtrap. Je kan die bij onder andere het al eerder genoemde "Angela Instruments" verkrijgen, maar ook bij Audio Note in Engeland. Het Internet maakt de wereld klein….

Condensatoren: De ontkoppel elco's zijn kwaliteit bepalend. Als het even kan, gebruik dan "Black Gate" standaard types. In de voor en eindtrap. De koppel c's verdienen de beste types. Geef hier liever een paar euro's meer uit. Ik heb zelf Plessey papier in olie's gebruikt, maar een "Auricap" zal het hier ook geweldig mooi doen. Ik zou daar voor kiezen. Zelf vind ik dat één van de mooiste dit moment.

De buishouders: De twee voorbuizen zijn van een octal voet voorzien, dat is niet zo moeilijk. De 807 eindbuis heeft een UX5 voet. Vergeet niet gelijk de topaansluitingen aan te schaffen.Gebruik je mooie ceramische buishouders, monteer die dan op enige afstand van het chassis. Om kortsluitmogelijkheden tegen te gaan. De hedendaags gemaakte buishouders hebben vaak de bolle kopjes van de klinknagels iets boven het ceramiek uitsteken. Bij oudere buishouders zijn die vaak verzonken aangebracht. Die kun je wel vlak tegen het chassis monteren. Ik schroef altijd een extra moertje tussen buishouder en chassis.

Met wat papieren of kunststof ringetjes er tussen om het wat gevoelige buishoudermateriaal te ontlasten. Steek in de nog niet helemaal vastgezette buishouder een 807 buis. Centreer die netjes. En draai dan de moertjes met veel gevoel vast. Op de foto zie je overigens een UX4 buishouder. De afmetingen van de UX5 houder is identiek en alleen het gatenpatroon is anders.

Zelf gebruik ik een drupje "Loctite" tussen de boutjes en moertjes die voor de montage gebruikt worden. Het is heel belangrijk dat je deze niet té vast aandraait. De buishouder draai je dan aan diggelen. De topaansluitingen voor de 807 eindpitten zijn ook een puntje van opletten waard. Zorg met behulp van wat stukjes krimpkous voor een veilige aansluiting. En ook vooral rubber doorvoertules in de gaten waar de draden het chassis ingaan. Veiligheid gaat voor alles.

De kast...

Het meest heikele punt is waarschijnlijk het chassis. De ponsen zijn nogal aan de prijs, vooral als je maar één keer een versterker wilt bouwen. Heb je meer plannen op dat punt, misschien met een paar vrienden, dan is het zeker de overweging waard wat euro's in ponsen te investeren. Je kunt ook de plaat bij een plaatselijke plaatwerker kopen en gelijk vragen of je daar de gaten in de plaat kan laten maken. Als je problemen hebt om aan koperplaat te komen? AE verkoopt die ook in hapklare stukken. Verder kun je uiteraard al je creativiteit in een kast naar wens steken. Bedenk wel een kast waarop je de trafo's en buizen zo positioneert dat de bedrading zo kort mogelijk blijft. En zet de voedingstrafo niet naast de ingangsbuizen.

Als je geen 807 wilt toepassen, om wat voor reden, dan kan je deze vervangen door de 6L6. Een buis die ook vandaag nog gemaakt wordt door onder andere JJ. De 6L6 zie je vaak in gitaarversterkers die in de USA gefabriceerd worden.

Verder mogen er weinig problemen zijn bij het bouwen van deze versterker. Mocht je dingen tegenkomen waar je aan twijfelt? Stuur even een mailtje…

 

Bruikbare links...

www.ae-europe.nl	De trafomaker...
www.angela.com	Condensatoren, buizen en veel meer..
www.audionote.co.uk	Black Gates onder andere...
www.audience-av.com/passive.htm	info over de mooie Auri cap.
www.remo.nl	luidsprekers, condensatoren etc.
www.speaker-en-co.nl/	luidsprekers, condensatoren etc.
Home	Triode Dick openingspagina...